Delphi Nedir ?Ne İşe yarar?

Delphi Nedir ?


Delphi bir programlama ortamıdır.Programlama dili olarak pascalın nesne
yönelimli(object oriented) uzantısı olan Object pascal dilini
kullanmaktadır.Object pascal kolay anlaşılır bir dile, hızlı derleme
gücüne ve modüler programlama için gerekli tüm komutlara
sahiptir.Object pascal delphinin IDE si ile birlikte daha anlaşılır bir
yapıya kavuşturulmuştur.IDE tümleştirilmiş uygulama geliştirme ortamı
demektir.Aşağıdaki gördüğünüz görüntü delphinin idesidir.





Delphi bir Raddır.Rad (Rapid Application Development) hızlı uygulama
geliştirme demektir. Rad sistemli programlama ortamlarında text tabanlı
programlama ortamlarına göre program yazmak çok daha kolaydır.Rad
ortamında Hazır formlar, bileşenler bulunmaktadır.


Formumuzun tasarımını görsel bir ortamda resim çizer gibi yapıyoruz.


Text tabanlılarda ise görsel bir ekran yoktur.Notepadde yazı yazar gibi program yazarsınız.





Şu an delphinin en son sürümü Delphi .net 2005 dir.Ben .net
teknolojisini destekleyen sürümünü değil de win32 uygulamaları
yapabileceğimiz delphi7 yi anlatacağım. .net yeni bir teknolojidir.
.net de yaptığınız programları çalıştırmak için .net framework un
işletim sistemine kurulması gerekir.


Delphi 7nin de birçok sürümü bulunmaktadır.Bunlar Personal , Profesyonel , Enterprise ve Architect sürümleridir.


Personel sürümü yeni başlayanlar ve sıradan programcılar içindir.Bunda
yazdığınız programı ticari olarak satamazsınız.Diğer sürümlere göre
bileşen sayısı azdır.


Profesyonel sürümü bütün temel özellikleri ve bunlara ek olarak
genişletilmiş veritabanı desteği, biraz internet desteği ve harici
programların bazılarını içerir.


Enterprise sürümü büyük şirket uygulamaları geliştiren programcılar içindir.Eski adı Client/server suitedir.


Architect sürümünde Enterpriseden farklı olarak BoldSoft'un Bold for Delphi ürünü yer almaktadır.





Burada anlatacağım bilgiler çoğu delphi sürümünde bulunmaktadır.


Delphiye giriş





Delphi karşımızda.Üstünde Form1 yazan pencere bizim programımızdaki
formdur. Hemen Run diyelim veya F9 tuşuna basalım ve programı
çalıştıralım.Form1 penceresi çalışacak ve karşımıza Windows uyumlu
programımız gelecektir.Bunu text tabanlı programlama dillerinde yapmak
için birçok kod vs yazarız.Fakat Delphi visual basic Borland c++ gibi
görsel dillerde bu gördüğünüz gibi kolaylıkla gerçekleşmektedir.





Şimdi Delphiyi biraz inceleyelim.Üstte delphinin klasik Windows
uygulamalarındaki gibi bir menu çubuğu bulunmaktadır(Main window).Onun
hemen altında araç çubukları bulunmaktadır.Programımızı kaydetmemizi,
çalıştırmamızı, durdurmamızı sağlayan kısayolların bulunduğu araç
çubuklarını görüyorsunuz.


Burda standart , additional gibi sekmeleri olan araç çubuğu bizim
component (bileşen) paletimizdir. Componentler bir takım özel işlevler
için hazırlanmış Windows uygulamalarındaki nesnelerdir. Yukardaki
resimde Standart sekmesi altındaki bileşenler gözükmektedir.Windows
uygulamarında gördüğümüz birçok bileşen burada bulunmaktadır





İnternette delphide kullanılabilen free veya paralı birçok bileşen mevcuttur.Delphi bileşen desteği ile kendisini kanıtlamıştır.





Ek bilgi:Componentleri bileşen paketine sağ tıklayıp propertiese tıklayarak ve buradan ayarlamalar yaparak özelleştirebiliriz.


Add=Ekle


Delete=sil


Rename=Yeniden adlandır.


Move up -move down=Yukarı çıkar -aşağı indir.





Object treeview programımızdaki bileşenleri göstermektedir.Bize hangi
bileşenin hangi bileşenin üzerinde olduğunu da gösterir.Mesela
aşağıdaki resimde grup kutusunun üstünde radyo butonları olduğu
gözüküyor.








Object inspector seçilen nesnelerin özelliklerini ve olaylarını bize
gösterir ve kullanmamızı sağlar.Properties(Özellikler)
Events(olaylar).Propertiesleri programımızda tasarım aşamasında
değiştirebiliriz.Mesela object inspectorde form1 seçili iken Caption
özelliğine İsmimizi yazalım.Programı çalıştırdığımızda Formumuzun
başlığında sizin caption özelliğine yazdığınız yazı gözükecektir.Bu
özelliklere ilerde değineceğim.





Eventslarda bu bileşenlerin olaylarıdır.Yani bir durum gerçekleştiğinde
buradaki komutlar çalışır.Örneğin Bir butona tek tıklanması bir
olaydır.Çift tıklanması farklı bir olaydır.Programınızı bu olaylarla
yöneteceksiniz.


Yukardaki resimde olayları görebilirsiniz.Açılır kutuda form1 seçili
olduğu için form1in olaylarını görüyorsunuz. Mesela onclose olayı
formun kapanması anında gerçekleşecek olaydır.Bu olaya komut yazarak
Program kapanırken güle güle gibi bir mesaj kutusu açılmasını
sağlayabilirisiniz.





Kod editöründe


procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);


begin





end;


yazısını görüyorsunuz.Procedure alt programcıklardır.Burdaki Tform1 in
Formcreate olayının prosedürüdür.Form açılış olayı geçekleşmeden
buradaki yazdığımız kodlar gerçekleşecektir. Begin ve End bloğu
kodların başlangıcını ve bitimini temsil etmektedir.Kodlar bu blok
arasına yazılır.bunları ileride daha detaylı inceleyeceğiz.Yukardaki
yazıları delphi kendisi oluşturur.(Object inspectorde herhangi bir
olaya çift tıklayarak)


Kod tamamlama


Kod editörü bize büyük bi kolaylık sağlamaktadır.Ctrl + space tuşuna
bastığımızda bize kodları göstermekte , istediğinizle tamamlamaktadır.





Komut parametreleri


Ctrl+Shift+space tuşu da parametreleri göstermektedir.Parametre
Fonksiyon veya Procedure kullanırken parantez içine gireceğimiz
fonksiyon veya procedurenin kullanacağı değerlerdir.


Örnek vermek gerekirse Topla(10+20); Burada 10 ve 20 birer parametredir





Kod şablonları


Ctrl+J ikilisi de önceden tanımlı ve object pascal yapıları gibi
yapıların kod penceresine otomatik olarak eklenmesine olanak tanıyan
bir özelliktir.


Mesela Ctrl+j yapalım ve görüntüye bakalım

Şekil:ctrl+j


Burada kodların kısaltmalarını görüyorsunuz.Örneğin ifbye tıkladığımızda bize





if then


begin





end;





Kodlarını otomatikmen eklemektedir.





Kod editöründeki kısayollar;





F9


Programı derle ve çalıştır


F8


Programı adım adım çalıştırır


F7


Programı adım adım çalıştırırken, ilgili rutine dallanır.


Ctrl + S


Unit'te yapılan değişiklikleri kaydeder.


Shift + Ctrl + S


Açık olan tüm unitlerdeki değişiklikleri kaydeder.


Alt + F11


Use Unit... penceresini açar. Bir unitten diğer forma referans
veriyorsanız, ilgili formu Uses kısmında tanımlamanız lazım. Bu
pencereden proje içindeki unitlerden istediğinizi seçip, tanımlama
işini otomatik yaptırabilirsiniz.


Ctrl + F


Arama ekranını açar


Ctrl + E


Artan arama yapar. Bu tuşlara baştıktan sonra kelimeyi yazın. İlgili kelime varsa bulunur.


F3


Arana kelimenin bir sonraki geçtiği yeri bulur


F10


Menülerin ve bileşenlerin olduğu ana pencereyi gösterir.


F11


Object Inspectoru gösterir.


F12


Formla, kod arasında geçiş sağlar.


Shift + F12


Formları açmak için form listesini görüntüler.


Ctrl + F12


Unitleri açmak için unitleri listeler


F1


Üzerinde bulunduğunuz bileşen veya kelime ile ilgili yardımı açar.


Ctrl + Shift + I


Seçili kodu blok halinde sağa kaydırır.


Ctrl + Shift + U


Seçili kodu blok halinde sola kaydırır


Ctrl + Shift + C


Bir rutini tanımladıktan sonra gövdesini oluşturmak için


Ctrl + F4


Dosyayı kapatır.





********************





Forma bileşen ekleme yöntemleri:


Forma bileşeni eklemek için birkaç yöntem vardır. Bileşenin üzerine çift tıklarsak bileşen formun merkezine eklenir.


Bileşenin üzerine tıklayıp formda görmek istediğimiz yere tıklayarak veya çizerek ekleyebilirsiniz..


Bir bileşenden birden fazla eklemek istiyorsak o bileşeni shift tuşu
ile seçeriz. Daha sonra istediğimiz yerlere tıklarız.Eklememiz
bittiğinde bileşen paletindeki fare simgesine tıklarız.





*Form üzerinde bileşenlerin yerlerini ayarlamak için fareyi
kullanabiliriz.Hassas ayarlar için de Ctrl tuşuna basılı tutarak yön
tuşlarını kullanabilirsiniz.


*Form tasarımı bittikten sonra bileşenlerimizin yerinin değişmemesini
istiyorsak Edit menüsünden Lock controls seçeneğini seçmelisiniz.








Olaylara gitmek


Forma bir buton ekleyelim.Object inspectorden seçili olan bileşenin
olayına gitmeye çalışalım.formdaki butonumuzu açılır kutudan seçip
Eventsa tıklayalım.





Eventse tıkladığımızda olayları göreceğiz.Burdan hangi olaya gitmek
istiyorsak onun yanındaki bölüme çift tıklarız.ve kod editörü o olayı
kendisine ekleyip kendisini bize gösterir.


Onclick olayına çift tıklayarak bu işlemi yapalım.ve Begin end arasına


Kod:





Showmessage(‘Merhaba’);





yazalım.Daha sonra programımızı çalıştıralım.(F9).butona tıkladığımızda bir pencere açılacak ve merhaba yazacaktır.


Pencereyi kapattığımızda delphideki programımız sonlanır.Veya
sonlandırmak için delphi menüsündeki run dan program resete tıklarız.





Şimdi butona tıklayıp object inspectorden propertiesine
girelim.Captionuna Tıklayın yazalım.Entere bastığımızda Butonun
üzerinde tıklayın yazacaktır.Tasarım esnasında bileşenlerin
özelliklerini bu şekilde değiştirebiliriz.Programın çalışma esnasında
da bu mümkündür.


Butonun Tıklanması olayına


Button1.caption:=’Ceylan’; yazdığımızda butonun caption özelliğini ceylan yapmış oluruz.


Burada button1 butonumuzun ismidir.Delphi kendisi otomatikmen eklenen
bileşenlere isim verir.Biz bu ismi değiştirebiliriz.Butona tıklayıp
name ini ceylan yaptığımızda bu butonun caption özelliğine
ceylan.caption ile erişebiliriz. “:=” bir özelliği bir değeri
değiştirmek için kullanılan operatördür. “ ‘ ‘ “ bölümü ifadenin string
bir ifade olduğunu gösterir.String bir değişken türüdür.Bunları ilerde
göreceğiz. “;” kodların sonuna yazılmaktadır.O komutun bittiğini
gösterir.





Olaylara gitmenin farklı bir yolu da bileşenin üzerine çift
tıklamaktır.Bu yöntemle bileşenin varsayılan olayına
gidebilirsiniz.Componentlerin varsayılan olayları en çok kullanılan
olaylardır.Mesela butona çift tıkladığınızda butonun tıklanması olayına
gider.








Biraz delphi menüsünden bahsedelim.


File osya menüsü dosya kaydedeceğimiz açacağımız Yeni dosya oluşturacağımız vs bölümdür.


Yeni menüsünün altında:


Application: Yeni bir uygulamadır.Varolan uygulamadan çıkılır yeni uygulama açılır.


Form: yeni bir form eklenir.


Frame: Yeni bir çerçeve eklenir.Çerçeve de form gibidir.Formların içine eklenebilirler.


Data Module:Genelde veritabanı bileşenlerinin eklendiği yerdir.


Şimdilik bunları bilmek yeterli.İlerlerde işimiz oldukça diğerlerini de öğrenebiliriz.


Save Save as ı falan anlatmak istemiyorum.Artık onları pek bilmeyen kalmadı.


Delphinin dosya uzantılarından biraz bahsedelim.





PAS Pascal dosyası Her bir unitin kaynak kodlarını içeren
dosya.Delphide oluşturulan formlara ait kodlar pas uzantılı dosyalarda
saklanır.


DPR Delphi Proje Dosyası Programımızı delphide açmak için olan dosyadır.


DCU Delphi Compiled Unit Derlenmiş unit dosyaları bu uzantı ile kaydedilir.


DFM Delphi Form File Form dosyalarıdır.Form ve formdaki bileşenlerin özellikleri bu dosyaya kayıtlıdır.


DOF Delphi Options File Proje seçeneklerinin mevcut ayarlarını içeren bir metin dosyası. Geliştirme sırasında oluşturulur.


DSK Masaüstü dosyası Bu dosya pencerelerin konumları,editördeki açık
dosyalar ve diğer masaüstü ayarları hakkında bilgiler içerir. Projeyi
yeni bir dizine kopyalarken silmeniz gerekir.


RES Resource (Kaynak) dosyası Proje ile ilgili kaynakları (genellikle simgesini) içeren binary dosya.


BPG Borland Project Group Birden fazla projeyi aynı anda derlemek için kullanılır. Project manager tarafından kullanılır


CFG Proje seçeneklerini içeren ayar dosyası. Sadece özel derleyici seçenekleri ayarlandığı zaman oluşur.


DPK Delphi Package Bir paketin kaynak kodunu içerir.








Evet delphideki dosya uzantılarımız bunlar.Delphideki programımızı nasıl exe uzantılı Windows uygulaması haline getireceğiz?


F9 tuşuna bastığımızda bunu delphi , programımızın kayıtlı olduğu yere
otomatikmen exe uzantılı hale getirir.İstediğimiz yere exe uzantılı
dosyanın kaydetmesi için ne yapacağız?


Project optionsu bir inceleyelim.Cevabınızı bulacaksınız.Menüden . Project->options.





Sekmelere biraz göz atalım


Forms: Formlarla ilgili ayarları yapabilirsiniz.Main form programın ilk
açılışında çalışacak formdur.Auto create forms Otomatik olarak
programınız çalıştığında oluşturulacak formlardır. Bu formlar belleği
meşgul eder.Belleği meşgul etmek istemiyorsak bu formları Available
forms bölümüne taşıyıp formları program içerisinde çağrılması
gerektiğinde oluşturabiliriz.


Application:


Title : Buraya uygulamanızın başlığını yazın. Bu başlık görev çubuğunda
ve diğer Windows pencerelerinde uygulamanızın başlığını belirler.


Help File (Yardım dosyası) : Eğer uygulamanızın bir yardım dosyası var
ise ismin buraya yazın veya Browse... butonuna basarak seçin.


Icon (Simge) : Uygulamanızın simgesini seçin. Bu simge projenizle aynı isimli .res dosyasında saklanır.


Target file extension : Uygulamanız oluşturulduğu zaman uzantısının ne
olacağını belirlersiniz. Uygulamanız .exe uzantılı olacaksa burasını
boş bırakın. Bir ActiveX uygulaması yapıyorsanız buraya .ocx, dll
oluşturuyorsanız .dll yazmalısınız.


3. Compiler : Bu kısımda bir değişiklik yapmanıza gerek yok.


4. Compiler Messages (Derleyici Mesajları) : Projenizi derlemeniz ve
delphide çalıştırmanız esnasında çıkan mesajları ayarlayabilirsiniz.


Show Hints : Derleme sırasında hint(ipucu)'leri göster.


Show Warnings : Derleme sırasında uyarıları göster. Bu seçeneği
seçtiğiniz zaman aktif olan Warnings kısmından hangi uyarıların
gösterilmesi istiyorsanız seçebilirsiniz. Gösterilmesini istemediğiniz
uyarılar önündeki işareti kaldırın.


5. Linker : Bu kısımda bir değişiklik yapmanıza gerek yok.


6. Directories/Conditionals : Bu kısımda projenizin kullandığı ve oluşturduğu dosyaların konumunu belirtebilirsiniz.





Output directory : Uygulama dosyasının (.exe) konulacağı klasör. Biraz
önce exe uzantılı olarak kaydetmeden bahsetmiştik.İşte burası.


Unit output directory : .dcu'ların kaydedileceği klasör.


Search path : Harici unit kullanmışsanız kullandığınız unitlerin bulunduğu klasörü burada göstermelisiniz.Yoksa hata verecektir.


Unit Aliases : Kullandığınız bir unit'in ismini değiştirmiş veya başka
bir unit'le birleştirmiş olabilirsiniz. Bu durumda derleyici uniti
bulamadığı için hata verecektir. Ancak burada “Unitin eski adı = Unitin
yeni adı” şeklinde bir tanımlama yaparsanız, yeni isim dikkate alınır.


İPUCU : Bu kısımda yaptığınız ayarlarla hem dosyaların diskinizde daha
düzenli dağılmasını, hem de yedekleme yaparken sadece gerekli dosyaları
yedeklemenizi sağlayabilirsiniz. Projenize bir klasör açın ve Output
Directory olarak bu klasörü verin. Proje klasörünüzün altına Source
isimli bir klasör açıp tüm kodları buraya koyun ve Dcu isimli bir
klasör açarak unit output directory olarak bu klasörü verin. Böylece
sadece Source klasörünün yedeğini almanız yeterli olacaktır.


7. Version Info (Sürüm Bilgisi) : Bu ekranda uygulama dosyanıza sürüm
bilgileri ekleyebilirsiniz. Sürüm bilgilerine dosyanıza sağ tıklayıp
özelliklerini açtığınız zaman ulaşabilirsiniz. Sürüm bilgisi
uygulamanızın dağıtımı takip için kullanılır











- Uygulamanıza sürüm bilgisi eklemek için “Include version information in project” seçeneğini seçin.


Major Version : Uygulamanızın esas sürümünü.


Minor Version : Uygulamanızın ikincil sürümünü gösterir. Uygulamanızda büyük değişiklik yaptığınız zaman bunu bir artırın.


Release : Programınızda değişiklikler yaptığınızda artırmanız gereken bölüm.


Build : uygulamanızın derlenme sayısını gösterir. Auto-increment build
number seçeneğini işaretlerseniz bu sayı her derleme sonrasında
otomatikmen artırılır.


Language : Bu kısımdan sürüm bilgisinin dilini seçebilirsiniz. Turkish olarak seçin.


Key/Value : bu kısımda da gösterilecek bilgilerin başlıkları vardır. Karşılarına değerlerini girin.


8. Packages (Paketler) : Eğer uygulamanızı sık olarak dağıtıyorsanız
.exe dosyanızın mümkün olduğu kadar küçük olmasını istersiniz. Böylece
kullanıcılar dosyayı kolayca indirip kullanabilirler.


Delphi'deki paketlerin bir kısmını uygulama dışında tutarak
programınızın gerekli bilgileri bu .bpl dosyasından almasını
sağlayabilir, boyunu küçültebilirsiniz. Ancak bu durumda kullandığınız
.bpl dosyasını da kullanıcı bilgisayarına yüklemelisiniz.(bpl
bileşenlerin kullandığı kaynak dosyalardır)


Paketleri uygulamanızın dışında tutmak için “Build with runtime packages” seçeneğini seçin ve istediğiniz paketleri seçin.


İPUCU : Eğer kullanıcılarınız aynı anda birden fazla uygulamanızı
kullanıyorlarsa paketleri kullanarak hafıza ihtiyacını
azaltabilirsiniz. Tüm uygulamalarınızı “Build with runtime packages”
seçeneği ile derlerseniz, tüm uygulamalarınızın kullandığı paketler
hafızaya sadece bir kere yükleneceğinden hafızadan kazanç sağlarsınız.